ΠΙΑΝΩ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΟΥ το κατακόκκινο βιβλίο. Οι σελίδες αρχίζουν να τρέχουν, να χορεύουν, οι λέξεις πέφτουν μέσα μου σαν πέτρες μικρές και μεγάλες, μπαίνουν από τις τρύπες των ματιών μου και γεμίζουν τα μάτια μου δάκρυα που με πνίγουν, φράζουν τον λαιμό, δεν αναπνέω. Λέξεις, λέξεις, κι άλλες λέξεις. Με βοηθό ένα μολύβι και χαρτάκια αρχίζει ο αγώνας να δαμαστεί και να σταχυολογηθεί ένα κείμενο – πέλαγος. Στεγνός από το κλάμα, αδύναμος και άδειος, βουτάω μέσα σε αυτό το νερό και κολυμπάω με όση δύναμη μου έχει απομείνει. Και σιγά σιγά ανακαλύπτω περιοχές που γνωρίζω, μα δεν είχα το κουράγιο να κοιτάξω κατάματα. Αρπάζομαι από διατυπώσεις – θαλασσόξυλα σωτήρια. Από συμπεράσματα λυτρωτικά και από φύκια λόγια, παρηγορητικά. Σε αυτό το νερό γεννήθηκα κι επιπλέω – είναι η ίδια η ζωή. Είναι η αγάπη. Και ένα ρήμα είναι. Αγαπάω. Σ’ αγαπώ.
Μιλώ για το βιβλίο της bell hooks (1952-2021) Όλα για την αγάπη, γραμμένο το 1999. Ή, μάλλον, όχι. Δεν μιλώ για το βιβλίο. Μιλώ με αφορμή το βιβλίο, δηλαδή μου δόθηκε ο χώρος να μιλήσω για την αγάπη. Μιλάω στα κενά ανάμεσα στα κλάματα, στα διαλείμματα των αναφιλητών. Γιατί δεν είμαι εγώ που γράφω, είναι ο πόνος μου. Ντρεπόμαστε να πούμε ότι πονάμε από αγάπη. Είναι ένδειξη αδυναμίας, δεν αρμόζει σε δυνατούς ανθρώπους να στενοχωριούνται και να κλαίνε γι’ αυτούς που αγαπούν. Άλλα θέματα αξίζουν, με άλλα πρέπει να ασχολούμαστε. Αυτά είναι μελό και γκρίνιες γυναικείας αδυναμίας. Ε λοιπόν, όχι. Για τίποτε άλλο δεν αξίζει να υποφέρεις, παρά μονάχα για την αγάπη. Για τους ανθρώπους που αγαπάς, που τους πληγώνεις και σε πληγώνουν. Μόνο αυτούς έχεις.
Ο Harold Kushner έγραψε πως: «Πολύ φοβάμαι ότι ανατρέφουμε μια γενιά ανθρώπων που όταν μεγαλώσουν θα φοβούνται να αγαπήσουν, θα φοβούνται να αφεθούν εντελώς σε έναν άλλο άνθρωπο, επειδή θα έχουν δει πόσο πολύ πονάει όταν παίρνεις το ρίσκο να αγαπήσεις και τελικά αυτό δεν δουλεύει. Φοβάμαι ότι θα μεγαλώσουν αναζητώντας οικειότητα χωρίς ρίσκο, απόλαυση χωρίς ιδιαίτερη συναισθηματική επένδυση. Θα τρέμουν τόσο πολύ τον πόνο της απογοήτευσης, που θα προτιμούν να απέχουν από την αγάπη και τη χαρά». Κι αυτό είναι θάνατος. Αγάπη σημαίνει ένα σωρό πράγματα, όπως επαναλαμβάνει με αγωνία η hooks, μα πάνω απ’ όλα σημαίνει παίρνω το ρίσκο. Το ρίσκο να είμαι ο εαυτός μου, να μοιραστώ, να δεσμευτώ, να αφεθώ, να νιώσω όμορφα μα και να πονέσω, να απογοητευτώ, να τρομάξω. Να συγχωρέσω. Τι να τον κάνει κανείς τον εαυτό του μόνος του; Γιατί να προσπαθεί να τον βελτιώσει, να τον προχωρήσει, να τον αναπτύξει, αν δεν τον μοιράζεται με αυτούς που αγαπάει; Είναι μάταιο να κρατάς τον εαυτό σου για σένα. Τι να σε κάνεις; Πόση ευτυχία θα βρεις μόνος σου; Η ζωή είναι στο μοίρασμα, στην επικοινωνία με τον άλλον. Το να αγαπάς τον άλλον σημαίνει να αγαπάς και τα λάθη του, τις αδυναμίες του, τις αστοχίες του. Του δίνεις χώρο και χρόνο, του δίνεις το είναι σου, περιοχές του εαυτού σου. Τον ακούς, σε ακούει. Ο διάλογος, η επαφή, η ανταλλαγή. Τα δίνεις όλα για κείνον που αγαπάς. Ναι, θα πληγωθείς, όπως και θα πληγώσεις. Εξάλλου, «δεν γεννιόμαστε γνωρίζοντας πώς να αγαπήσουμε, είτε τον εαυτό μας είτε κάποιον άλλο. Γεννιόμαστε ωστόσο με την ικανότητα να ανταποκρινόμαστε στη φροντίδα. […] δεν μπορούμε να αγαπήσουμε τον εαυτό μας όταν είμαστε απομονωμένοι. Δεν είναι καθόλου εύκολο να αγαπάμε τον εαυτό μας». Τίποτα δεν είναι εύκολο.
Η hooks πιάνει και μιλάει για την αγάπη με υλικό τη δική της ζωή, τα δικά της βιώματα και τις δικές της σχέσεις. Δεν μιλάει επιστημονικά, δεν έχει το άγχος να τεκμηριώνει όσα ισχυρίζεται, γιατί μιλάει για όσα όλοι μας νιώθουμε, παθαίνουμε, επιθυμούμε, πονάμε, χαιρόμαστε. Γιατί η αγάπη είναι το πεπρωμένο όλων μας. Χωρισμένο σε δεκατρία (αριθμός-οικόσημο) κεφάλαια, το βιβλίο αυτό αναλύει το θέμα της αγάπης απ’ όλες τις πλευρές: από την παιδική ηλικία και τι σημαίνει αγάπη στη σχέση γονέων και παιδιών μέχρι τις ερωτικές σχέσεις, τις συζυγικές, τις φιλικές, μιλά για το ζήτημα της δικαιοσύνης στην αγάπη, για τον θάνατο και την απώλεια, για τη θεολογική και πνευματική διάσταση της αγάπης. Μάχιμη φεμινίστρια, καταδικάζει ολοκληρωτικά την πατριαρχία και αποδίδει σ’ εκείνη τη σχεδόν καθολική ανικανότητα των ανδρών να αφεθούν στην αγάπη. Οι άνδρες ενδιαφέρονται για τη δύναμη, για την επιβολή – «ο ανδρισμός εξισώνεται πάντα με την κυριαρχία». Ο Carl Jung το έγραψε λιτά: «Όπου η βούληση για δύναμη κυριαρχεί, η αγάπη λείπει». Δύναμη, εξουσία, εαυτός, όρια. Πόσο μάταια όλα. Πόσο μόνος μένει κανείς.
Το ζήτημα της αγάπης, όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται, είναι πανταχού παρόν. Όλοι αναζητούμε την αγάπη, όλοι θέλουμε να μας αγαπούν, να μας φροντίζουν, να νιώθουμε ασφαλείς. Τι κάνουμε όμως για την αγάπη; «Η προθυμία να θυσιαστείς είναι απαραίτητη πτυχή της πρακτικής της αγάπης και της ζωής σε μια κοινότητα. Κανείς μας δεν μπορεί να κάνει συνεχώς ό,τι θέλει». Η αγάπη είναι μια λέξη. Χρειάζεται, όμως, να την ορίσουμε, να συμφωνήσουμε τι σημαίνει. Και σημαίνει πολλά μαζί. Αγαπώ σημαίνει φροντίζω, ενδιαφέρομαι, κατανοώ, συμπονώ, εξηγώ, μοιράζομαι, επενδύω, αφήνομαι, επιτρέπω, στηρίζω, σέβομαι, βοηθώ, παρακινώ στο καλό, δεν κρίνω, δεν φοβάμαι, εμπιστεύομαι. Αποδέχομαι. Και, πάνω απ’ όλα, συγχωρώ. «Είναι αδύνατο να αντέξουμε δίχως αγάπη και δεν υπάρχει τρόπος να επιστρέψουμε στη θεραπευτική, παρηγορητική και ήρεμη αγάπη, παρά μόνο μέσα από την απόλυτη συγχώρεση […] η συγχώρεση είναι πράξη γενναιοδωρίας. Απαιτεί από εμάς να ελευθερώσουμε κάποιον από τη φυλακή της ενοχής και της στενοχώριας και να αφήσουμε στην άκρη τον δικό μας εκνευρισμό και θυμό. Όταν συγχωρούμε, ανοίγουμε ένα μονοπάτι προς την αγάπη. Είναι μια χειρονομία σεβασμού». Μιλάμε για τις δύσκολες πτυχές της αγάπης, καθώς στις εύκολες τα πράγματα φαίνεται να λειτουργούν σχεδόν αυτόματα, πάντως σίγουρα λιγότερο συνειδητά. Στα δύσκολα, εκεί λάμπει η αγάπη. «Όταν είμαστε ταγμένοι στο έργο της αγάπης, ακούμε, ακόμα κι αν πονάει». Ποιος είπε ότι μέσα στην περιοχή της αγάπης δεν υπάρχει πόνος; Δεν υπάρχει απογοήτευση, θυμός, συγκρούσεις; Τι κάνεις τότε; Φεύγεις; Αποκόπτεσαι; «Πολλοί άντρες απλώς αποφασίζουν να μη δεσμευτούν με κανέναν τρόπο, γιατί δεν μπορούν ούτε να φανταστούν να διαχειρίζονται τον συναισθηματικό πόνο της αγάπης και της σύγκρουσης που αυτή επιφέρει». Φεύγεις και πηγαίνεις πού; Στη μοναξιά των ορίων σου. Στο κάστρο του εγωισμού σου, με εκείνα τα πελώρια τείχη.
Η hooks γράφει για την έλλειψη αγάπης, για την απουσία της, για τον πόνο που μας κατατρώει τη σάρκα, που μας αφυδατώνει την ψυχήΗ hooks γράφει για την έλλειψη αγάπης, για την απουσία της, για τον πόνο που μας κατατρώει τη σάρκα, που μας αφυδατώνει την ψυχή. Οι περισσότεροι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με την αγάπη, πνίγονται σε μια απαιτητική καθημερινότητα υποχρεώσεων, προγράμματος, καριέρας, στόχων. Δεν συνειδητοποιούν πως αυτό που πάντα αναζητούν είναι η αγάπη. Αλλά τι είναι διατεθειμένοι να κάνουν για κείνη; Μόνο να μιλούν γι’ αυτήν; «Η αγάπη είναι μια πράξη της βούλησης […] είναι συγχρόνως πρόθεση και πράξη. Η βούληση προϋποθέτει την επιλογή. Δεν πρέπει να αγαπάμε. Επιλέγουμε να αγαπάμε».
Λέει ο Rilke: «Η αγάπη, ακριβώς επειδή είναι η απόλυτη ευτυχία, δεν είναι τίποτε άλλο παρά δουλειά». Απαιτείται πολύς κόπος, πολλή ενέργεια όταν αγαπάς κάποιον. Μα μόνο αυτό αξίζει. Μόνο για την αγάπη αξίζει να δουλεύεις και να πασχίζεις. Κι όταν μιλάμε για αγάπη, εννοούμε αληθινή αγάπη και «η ουσία της αληθινής αγάπης είναι η αμοιβαία αναγνώριση – δύο άνθρωποι που βλέπουν ο ένας τον άλλο γι’ αυτό ακριβώς που είναι». Ωστόσο, δεν αντέχουν όλοι το βάρος της αληθινής αγάπης και της δέσμευσης και τότε «το αποτέλεσμα είναι ότι επιλέγουν τη δύναμη κι όχι την αγάπη». Κάθε σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων είναι μοναδική, είναι η αγάπη αυτών των δύο. Δεν συγκρίνεται και δεν σχετίζεται με καμία άλλη.
Αγαπάω σημαίνει δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Δεν έχει νόημα, δεν έχει αξία η ζωή μακριά σου. Αγαπώ να σε φροντίζω, να είμαι δίπλα σου σε όλες τις στιγμές σου, να σε σπρώχνω να τρέξεις, να σε αγκαλιάζω όταν κλαις, να χώνομαι στη δική σου αγκαλιά όταν φοβάμαι, να χαμογελάω πλατιά όταν σε αντικρίζω, να γελάω δυνατά με τα αστεία σου, να μιλάμε με τις ώρες στο τηλέφωνο, να συζητάμε, να ονειρευόμαστε, να ταξιδεύουμε, να βλέπουμε τα προχωρήματά μας και να είμαστε υπερήφανοι ο ένας για τον άλλο. Μα και να υποχωρούμε, να κατανοούμε, να αποδεχόμαστε ο ένας τον άλλο γι’ αυτό ακριβώς που είναι, και να τον αγαπάμε για όλα όσα είναι. Να συγχωρούμε. Γιατί, όπως μου είχες πει, «καθώς τίποτα δεν είναι βέβαιο, ευτυχώς μπορούμε να έχουμε ο ένας τον άλλον».
Εγώ θα είμαι εκεί. Στη γραμμή εκκίνησης. Για μια δυνατή αγκαλιά. Σ’ αγαπώ.
στον Σ.Μ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
